Św. Mateusz, znany także jako Lewi, był synem Alfeusza i pochodził z Galilei. Jego hebrajskie imię oznacza „dar Boga”. Pracował jako celnik w Kafarnaum – zawodzie wzgardzonym przez współczesnych, gdyż celnicy ściągali podatki dla Rzymian i często uważano ich za grzeszników i zdrajców. To właśnie do niego skierował swoje wezwanie Jezus, pokazując, że przyszedł powołać nie sprawiedliwych, lecz grzeszników.

Mateusz od razu porzucił swoje zajęcie i poszedł za Chrystusem. Ewangelia wspomina, że zaprosił Jezusa do swojego domu, gdzie odbyła się uczta z udziałem celników i grzeszników – co wywołało sprzeciw faryzeuszów. Od tamtej chwili należał do grona Dwunastu Apostołów.

Po Wniebowstąpieniu przez pewien czas pozostawał w Palestynie, głosząc Ewangelię nawróconym z judaizmu. To właśnie im dedykował swoją Ewangelię, napisaną prawdopodobnie około 55 roku. Tradycja przekazuje, że później udał się z misją wśród pogan – według różnych źródeł do Etiopii, Persji czy Syrii. Zginął śmiercią męczeńską, a jego relikwie spoczywają dziś w katedrze w Salerno (Włochy).

W sztuce wczesnochrześcijańskiej Mateusz bywa przedstawiany jako młodzieniec, a w sztuce bizantyjskiej jako siwy starzec. W ikonografii zachodniej od średniowiecza dominuje obraz silnie zbudowanego, brodatego mężczyzny w średnim wieku, często siedzącego przy pisaniu Ewangelii, obok którego stoi anioł – symbol natchnienia. Jego atrybutami są: księga, pióro, sakwa z pieniędzmi, torba podróżna, czasem również miecz lub halabarda.