Kościół został wybudowany na terenie średniowiecznego założenia obronnego Lubawy [niem. Löbau], w obrębie murów miejskich [obecna ulica Kościelna]. Miasto położone jest w południowo-wschodniej części powiatu iławskiego.
Kościół powstał około 1330 roku i jest najstarszym kościołem w Lubawie. Świątynia to jednonawowa, średniowieczna hala murowana z cegły w stylu gotyckim, z drewnianym sufitem w kształcie sklepienia beczkowego. Wzniesiono go na planie prostokąta z usytuowaną po stronie zachodniej kwadratową wieżą. W jej przyziemiu znajduje się kruchta, do której wiedzie portal ostrołukowy. Wieżę podzielono pojedynczymi poziomymi pasami blend i nakryto dachem czterospadowym, zwieńczonym chorągiewkami z herbami biskupów: Stanisława Hozjusza i Piotra Kostki. W późniejszym okresie kilkakrotnie była niszczona i o odbudowywana, m.in. po pożarach z 1533 i z 1545 roku. Większe naprawy przeprowadzano też w latach 1612 i 1778. W 1582 roku do kościoła dobudowano od strony południowej kaplicę św. Barbary, ufundowaną przez Magdalenę Mortęską [kaplica Mortęskich]. Kwadratowa kaplica Mortęskich, z umieszczonymi w ścianach kulistymi otworami okiennymi, nakryta została półkolistą, czarną kopułą. Pod kaplicą mieści się krypta grobowa rodziny Mortęskich. Znajduje się w niej figurka Matki Boskiej Lipskiej w złoconym Medalionie ołtarza z I pół XVIIIw. [odrestałrowanej w 2018r]. Wejście do kaplicy zdobi portal z 1722 roku. Około 1600r., przebudowano szczyt wschodni oraz, dobudowano zakrystię od strony południowej. Na drzwiach zakrystii znajduje się herb biskupa Wawrzyńca Gembickiego. Ściany korpusu wzmocnione zostały szkarpami i podzielone oknami ostrołukowymi w obwódkach gzymsowych. Elewacje ozdobiono gzymsem podokapowym i poziomymi pasami blend. Szczyt wschodni, z łagodnymi spływami wolutowymi, udekorowano tynkowanymi wnękami. Nawę zamknięto dachem dwuspadowym krytym dachówką. W początkach XVIIw., adoptowano kruchtę północną na kaplicę Aniołów Stróżów, pozostawiając renesansowy XVI-wieczny portal. Do kruchty w XIX wieku dobudowano prostokątne baptysterium.
Wyposażenie
We wnętrzu świątyni znajdują się bogate elementy wystroju wnętrza. :
- Złocony, barokowy Ołtarz Główny z 1723 roku, wykonany został w pracowni rzeźbiarskiej lubawskiego snycerza Jerzego Dąbrowicza. Centralne miejsce w ołtarzu zajmuje XVII-wieczne przedstawienie Matki Boskiej Różańcowej, które kryje pod sobą Ołtarz Ukrzyżowania, datowany na 1510-20.
- W zwięczeniu Ołtarza umieszczona jest XX-wieczna kopia późnogotyckiego przedstawienia Św Anny Samotrzeć.
- Wystrój wnętrza uzupełniają dwa marmoryzowane boczne Ołtarze pw. Świętej Trójcy i Najświętszego Serca Jezusowego z II pół. XVIII wieku oraz nieco wcześniejsze z I połowy XVIII wieku.
- Ołtarze pw. Świętej Rodziny [przeniesiono z kościoła pobernardyńskiego w 1821 roku] i Ukrzyżowania.
- W kościele jest także ambona z pierwszej połowy XVII wieku
- XVII-wieczna ława barokowa z herbem Odrowąż, kartusze herbowe biskupów chełmińskich: Piotra Kostki herbu Dąbrowa [1574-1595] i Wawrzyńca Gembickiego herbu Nałęcz [1600-1610].
- Epitafia, m.in.: wojewody pomorskiego, Ludwika Mortęskiego wykonany po 1625 roku, wojewody malborskiego, Samuela Zelińskiego i jego żony Zofii Mortęskiej z 1629 roku, burmistrza lubawskiego, Jana Chrystiana Fabrycjusza z 1678 roku.
- Są tutaj również cenne zabytki sztuki złotniczej, w tym m.in.: kociołek na wodę święconą z XV wieku, kielichy: srebrny z lat 1496-1507, srebrny z 1637 roku, srebrny, pozłacany z lat 1668-1710, srebrny, pozłacany z 1700 roku, srebrna taca do ampułek z 1603 roku, monstrancja srebrna, złocona z 1689 roku, relikwiarz srebrny, pozłacany z lat 1681-1693, puszka srebrna, pozłacana z lat 1689-1693, monstrancja, naczynie na oleje święte i łódka do kadzidła z 1715 roku.
- Przy parafii utworzono Muzeum Ziemi Lubawskiej, w którym znajdują się epitafia, obrazy oraz złotnicze wyroby sakralne.
