opis intrumentu
Pierwotny instrument, znajdujący się w lubawskiej farze, został wykonany przez znakomitego organmistrza Christiana Neumanna z Nowego Miasta Lubawskiego. Był to mistrz, który stworzył wiele wyjątkowych dzieł, takich jak organy w dawnym klasztorze Cysterek w Chełmnie (1613–1619), w kościele farnym św. Tomasza w Nowym Mieście Lubawskim (przed 1634) oraz – niestety niezachowane – organy w klasztorze cysterskim w Oliwie, fundowane m.in. przez ród Kosów w latach 1603–1604 za sumę 1000 florenów.
Instrument w Lubawie wykazuje wiele podobieństw z tymi dziełami i najprawdopodobniej powstał również w pierwszej połowie XVII wieku. W późniejszych latach został jednak przebudowany, co może być przyczyną błędnego datowania w projekcie UE „Drewniane perły ziemi lubawskiej – konserwacja drewnianych zabytków celem wzrostu atrakcyjności kulturowej regionu” realizowanym w latach 2017–2020, gdzie wskazano, że instrument pochodzi z II połowy XVIII wieku.
Obecne organy, znajdujące się w szafie organowej Neumanna, zostały zbudowane w 1908 roku przez zakład Eduarda Witteka z Elbląga. Instrument oznaczono numerem opus 365 – Wittek kontynuował w ten sposób numerację swojego poprzednika, Augusta Terletzkiego.
Pierwotna dyspozycja organów była następująca:
Manuał I Hauptwerk [C-f3] | Manuał II Hinterwerk [C-f3] | Pedał [C-d1] |
Bordun 16’ | Geigenprinzipal 8’ | Subbas 16’ |
Prinzipal 8’ | Aeoline 8’ | Lieblich Gedackt 16’ |
Gambe 8’ | Vox coelestis 8’ | Oktavbass 8’ |
Konzertflöte 8’ | Gedackt 8’ | |
Oktave 4’ | Traversflöte 4’ | |
Rohrflöte 4’ | ||
Mixtur 3-4x |
rozbudowa i modernizacje
Organy w lubawskiej farze, mimo swej długiej historii, były wielokrotnie przebudowywane i modernizowane. Oto ich najważniejsze etapy oraz obecny stan:
Połączenia i Urządzenia Dodatkowe
Połączenia:
- Pedal Koppel I
- Pedal Koppel II
- Diskant Koppel I
- Diskant Koppel II
- Bass Koppel II zu I
- Manual Koppel
Urządzenia dodatkowe:
- Kalkant Glocke (dzwonek dla kalikanta)
- Pedał do żaluzji (niewykonanej)
Stałe kombinacje:
- Piano
- Mezzoforte
- Forte
- Tutti
Modernizacje w XX i XXI wieku
Lata 70. XX wieku
Kazimierz Urbański z Bydgoszczy wprowadził zmiany, dodając:- Violonbas 16’ do sekcji pedału.
- Cymbel (dwurzędowy) do sekcji manuału II.
Rok 2015
Robert Szczygielski z Pieców przeprowadził kolejną modernizację, która obejmowała:- Wstawienie dwóch nowych miechów pływakowych z dmuchawą szybkoobrotową wykonaną przez Marka Cepkę z Wronek.
- Wymianę kontuaru Witteka na inny kontuar, pochodzący z demontażu organów firmy Gebrüder Mayer z Feldkirch (Austria). Kontuar ten, choć oceniony jako sprawny, został dostosowany do lokalizacji oryginalnego kontuaru Witteka – po prawej stronie szafy organowej na chórze.
Obecny Stan Techniczny
Rozmieszczenie aparatów gry:
- Sekcja manuału II umieszczona jest na poziomie podłogi wewnątrz szafy organowej.
- Przed sekcją znajduje się wąski podest, natomiast za prospektem stoi część sekcji manuału I z Miksturą – typowe dla założeń Witteka.
- Głosy 8’ znajdują się na wysokości wykrojów prospektu części zasadniczej.
- Sekcja pedałowa oraz wyższe elementy dostępne są jedynie z wysokiej drabiny, ponieważ odrzwia szafy obecnie nie otwierają się.
Zabezpieczenia szafy organowej:
- Naroża szafy wyposażono w zrekonstruowane, ciężkie, drewniane skrzydła zamykające prospekt.
- Konstrukcja boków szafy została wzmocniona, a skrzydła podwieszono do stropu na stalowych linkach, co uczyniło je nieruchomymi.
Obecne organy, choć zachowują część historycznych elementów, są wynikiem wieloletnich prac konserwatorskich i modernizacyjnych, które zapewniły im współczesną funkcjonalność i trwałość.
renowacja organów w latach 2017–2021
W latach 2017–2020, w ramach projektu UE „Drewniane perły ziemi lubawskiej – konserwacja drewnianych zabytków celem wzrostu atrakcyjności kulturowej regionu”, przeprowadzono szeroko zakrojone prace konserwatorskie w kościele farnym. Dotyczyły one między innymi renowacji stropu oraz polichromii szafy organowej. Choć planowano także inne istotne działania, część z nich nie została zrealizowana.
Prace Planowane i Wykonane
Niezrealizowane Plany
- Planowano zastąpić drewniane atrapy piszczałek prospektowych właściwymi, wykonanymi z cyny.
- Kluczowym elementem planów było przywrócenie pierwotnej wysokości Rückpositivu, który prawdopodobnie został skrócony podczas budowy organów przez Eduarda Witteka. Skrócenie miało na celu odsłonięcie widoku na ołtarz dla organisty, ale wpłynęło na proporcje i estetykę instrumentu.
Wykonane Prace Konserwatorskie
- Przeprowadzono dezynsekcję, dezynfekcję oraz konserwację i rekonstrukcję polichromii szafy organowej.
- Odkryto najstarszą warstwę malarską – marmoryzację w odcieniach czerwieni z szarobiałymi i czerwonymi żyłkami, a także girlandy kwiatowe malowane na górnych gzymsach.
- Na gzymsach i aplikacjach odkryto pozostałości złota w płatkach oraz śladowe ilości srebra. Wszystkie wtórne przemalowania i nałożone warstwy zostały usunięte.
- Na bocznej płycinie prospektu znaleziono historyczne napisy, w tym jeden datowany na 1670 rok.
- Przywrócono pierwotną kolorystykę, złocenia oraz właściwe proporcje szafy organowej.
Prace te realizowały firma GorekRestauro z Warszawy oraz firma Andrzeja Jarmiłki z Torunia.
Modernizacja Techniczna Instrumentu
Ostatni etap prac, zakończony w marcu 2021 roku, przeprowadził organmistrz Andrzej Kowalewski z Braniewa. Jego działania obejmowały:
- Czyszczenie instrumentu, który uległ silnemu zanieczyszczeniu podczas prac przy stropie oraz w wyniku naturalnej degradacji elementów drewnianych i metalowych.
- Renowację piszczałek drewnianych, z których kilkanaście było poważnie uszkodzonych przez drewnojady i grzyby – wymagały one praktycznie całkowitej rekonstrukcji.
- Zmianę podłączenia miechów:
- Pierwszy miech zasila teraz część zasadniczą sekcji manuału I oraz pedału.
- Drugi miech dostarcza powietrze do sekcji manuału II oraz głosów 4’ i mikstury z manuału I.
- Wymianę szybkoobrotowej dmuchawy na cichobieżną dmuchawę firmy Konyves z Węgier.
Walory Dźwiękowe
Obecnie szczególną uwagę zwraca Pryncypał 8′ Witteka, który charakteryzuje się wyjątkowo piękną intonacją. Natomiast zastosowany w latach 70. XX wieku dwurzędowy Cymbel, mimo swej głośności, nie został odpowiednio zintonowany i nastrojony, co uniemożliwia jego pełną ocenę dźwiękową.
Podsumowanie
Prace konserwatorskie i modernizacyjne, mimo że nie wszystkie plany udało się zrealizować, przyczyniły się do poprawy stanu technicznego i estetycznego organów. Instrument odzyskał część swego historycznego charakteru i może służyć zarówno liturgii, jak i celom koncertowym.
Podziel się treścią :